Tatovert ransel og eksistensiell flytur

Diktkammerjuryen valgte ut tre finalister fra oktober, og to av diktene var så gode at de begge vippet mot utmerkelsen som månedens dikt. Løsningen ble å velge begge to. Jan I. Sørensen blir oktoberpoet med ”siste skoledag”, mens Øyvind Rangøy blir oktoberpoet med ”DY 422”.

”Dette var gøy” og ”Dette var svært hyggelig nytt!” sier de. Begge gledes også ekstra av at samtlige finalister – også Liv Reidun Hansen alias Livre2 – er medlem av kollektivet Kammerpoetane, som jevnlig holder konserter rundt om i landet. Godt skrevet, sier juryen!

Første poet ut i dette nynorsk-bokmål-dobbeltintervjuet er Øyvind Rangøy:

DY 422

Eg sit i lufta
med ein himmel på kvar side av tyngdekrafta

Under meg ei dyne utan hud
elska til skuggar av høg sol

Over meg eit blått lysrom
uendeleg, sfærisk og heilt ordlaust

Vi landar snart no
Dagen får asfalt mot hjula
i ein kort, svart friksjon

av tid som går vidare

– Dette er eit dikt eg sjølv var ganske nøgd med då eg skreiv det, dermed er det spesielt gledeleg at også juryen ser noko i det, sier han.

– Eg er oftast driven av inspirasjon når eg får til noko. Anten så kjem det, eller så kjem det ikkje. Då diktet vart til, hadde det gått ei tid då eg kjende meg mindre språkleg kreativ, all min mentale energi gjekk inn i eit programmeringsprosjekt eg heldt på med. Så vart eg riven ut av dette i samband med lanseringa av ein roman eg har sett om frå estisk til norsk, der eg skulle vere med til litteraturdagane i Aurland og vidare til Oslo. Menneska eg var saman med, samtalane, tankane, opplevingane, alt dette sjokkstarta det poetiske kretsløpet igjen.

– DY 422 er en rute mellom Oslo og Molde. Er dette rett og slett en beskrivelse av å komme hjem?

– Diktet ”DY 422” viser heilt rett til flyet mellom Oslo og Molde, og vart til på veg heim frå denne lanseringsturen. Eg såg ut på skyene og den blå himmelen. Framleis var eg i det eg hadde opplevd, og det slo meg både kor uverkeleg vakker himmelen utanfor var og kor kort tid det var til eg sat på kontoret, i ein heilt annan kvardag. Derifrå arbeidde desse bileta seg fram.

– Jeg kan ikke unngå å lese den svarte friksjonen som et bilde på døden som plutselig skal ramme oss alle. Hvordan har du jobbet med sammenhengene mellom en konkret reise og en eksistensiell erkjennelse av luft og kropp, liv og død?

– Det byrja temmeleg konkret: Kva ord kan eg setje på dette, som ikkje er klisjear? Og det som skjer når det kjem ord som ikkje er klisjear, er at tolkingsrommet som symbol, linjene til det meir eksistensielle, kjem heilt av seg sjølv. Kanskje fordi det å bruke nye ord i seg sjølv tek oss ut av vanerommet?

Kollektive reiser

– Du skrev også et annet sterkt dikt denne måneden, “I tog”, og det var påfallende hvordan begge har dette luftige svevet – i rom, og kanskje tid? – og en tydelig bevegelse framover. Hva har utløst denne retningen: spranget opp i lufta, den kollektive reisen med andre mennesker?

– Diktet ”I tog” er frå same reise som ”DY 422”. Inspirasjonen kom frå ein tur på Flåmsbanen i godt selskap. Samtalane i togkupeen gjorde turen til noko heilt spesielt for meg, og emna for dei etter kvart filosofiske og eksistensielle diskusjonane blanda seg med den fysiske opplevinga av faktisk å flyte gjennom eit landskap.

– Du har tidligere sagt noe om at skrivinga finner vei, som vann, og at skrivinga er som en type musikk. Stemmer dette også for disse diktene?

– Rytme og lyd er noko som leitar seg ein veg. Eg kan ikkje forklare det annleis enn at innhaldet og forma på ein måte arbeider saman i ein slags intuisjon eg ikkje kunne arbeidd fram med ein teoretisk modell, berre konstatere etterpå. Men ein ting eg har vorte meir medviten om er sambandet med det munnlege språket, kanskje skal eg til og med seie det før-skriftlege. Diktet har eit liv før skrifta, og «gjentaking av lyd» er noko som då kan bli heilt naturleg. Noko anna som då blir naturleg er ein additiv måte å skrive på, det som legg til framfor å flette saman, kortare og-setningar framfor krokete, samansette konstruksjonar. Dette kan få ein tekst til å kjennast mytisk, nesten bibelsk, men samstundes røre noko i oss ved å liggje nær ein indre flyt, uredigert sjel, så å seie.

Fastbrente skoleminner

Og her kryssklipper vi til Jan I. Sørensen, en veteran i Diktkammeret og Øyvinds kollega i Kammerpoetane, som går til topps med dette diktet:

siste skoledag

hun har tatovert
en ransel på ryggen
og går i en stor ring rundt skolen

ved elva stopper hun
og ser opp mot den svarte
tavla, og læreren som visker
ut alt hun ville ha sagt

hun sitter alltid ved dette
vinduet og venter
på at det skal ringe inn

Jan skrev diktet under nicket lisa schwartz, noe vi kommer tilbake til, for først:

– Det er et stemningsfullt, visuelt og noe mørkt dikt. Hvordan ble det til?

– Alle de sju diktene jeg har blitt månedens poet med, handler om en barndom og gjendikter denne. Dette diktet er en samtale med et tidligere dikt («ustemplede billetter», som også ble et månedsvinnerdikt). Ranselen er et motiv jeg har brukt i et par dikt tidligere, blant annet i diktet» En dag» fra min diktbok Stige opp mot en tom himmel (Liv forlag, 2015).

– Hvorfor er den tatovert på ryggen – er minnene om skolehverdagen noe denne personen vil, men ikke kan rømme fra?

– Tatoveringen, eller ranselen som har brent seg fast i minnet, tror jeg flere har kjent på, dessverre. Poet og billedkunstner Helen Gathe sier i en kommentar til diktet: «Livets skole, hun har en tatovert ransel, ved elva ser hun opp mot den svarte tavla (kan det være kveld?)»

Givende forkledning

– Forrige gang du vant, var det under forkledningen linn erlend, og nå altså som lisa schwartz. Hva er bakgrunnen for disse kvinnelige nickene dine? Er de del av et slags eget prosjekt?

– Noe av hensikten er ikke å bli ‘gjenkjent’. Det funker ikke alltid, hehe, men poenget er at man håper på en kommentar, forslag til revideringer. Det er slik Diktkammeret fungerer på sitt beste: Gode lesere kan virke som en redaksjon og om mulig, forhåpentlig, vise diktet inn på den rette veien. Om en slik finnes?

I alle fall har mange av diktene hans funnet en vei ut: Både i 2014 og 2015 utga han nemlig diktsamlinger:

– Var du fornøyd med tilbakemeldingene?

– Ja, jeg synes mine to diktsamlinger har fått veldig god mottakelse. Private, og mer offisielle tilbakemeldinger har vært svært oppløftende, inspirerende.
Ikke minst gir poeten Kjell Ivar Sandviks lesning av Stige opp mot en tom himmel en pekepinn på at jeg har evnet å uttrykke meg på en kvalifisert måte, så også tilbakemeldinger på Diktkammeret. Dette litterære og sosiale fellesskapet er fortsatt en viktig redaksjon i det videre arbeidet med tekstene. Skriv i vei dere diktfolk der ute. Diktkammeret er stedet!

Vi gratulerer samtlige kammerpoeter med finaleplass – og Øyvind og Jan spesielt som oktoberpoet(er) 2016. Her er diktlærer Helge Torvunds begrunnelse for utmerkelsene:

Juryens kommentar, ”siste skoledag”:

Nokre vert, som me veit, meir merka og sterkare stigmatiserte i oppveksten enn andre. Inntrykka frå den tida kan sitje djupt i sinnet og gjera noko med oppfatninga av ein sjølv og av verda, noko som aldri heilt vert borte. Alle har ikkje ein plass å gå med desse sår og arr. Det er grenser for kor mange gonger ein kan snakke om det til dei næraste, eller ein har aldri våga å pirka borti denne byllen av vonde kjensler, av frykt for kva som då skal skje. Så går ein der, merka, men utan at andre ser kva som er gale.

Å makta å skriva slike lagnadar fram med slik kraft som det er gjort i dei tre første linjene her, er sjeldan kost. For eit bilete det er! Og sjå kjem den store tause rørsla i linjene ”Læreren som visker / ut alt hun ville ha sagt”. Det er så lagnadstung og uttrykksfull at ein vert mållaus. Slutten kan tolkast i ulike retningar. Her er ein av mine moglege tolkingar: Uansett kva vindauge denne personen sit ved, tenkjer ein, så vil noko i henne hugse, og alle vindauge vil vera der ein sit i håp om at noko skal skje, noko skal endra seg, at det skal ringa inn til ein annan time, ein annan skule, eit anna liv.

Juryens kommentar, ”DY 422”:

Den saklege og gjenkjennelege tittelen gir oss straks mange bilete av kvar me er og kva som skal skje. Me er på veg opp i lufta. Resten av diktet er ei gjennomført og fin underleggjering, eller helst: diktet gjer oss merksame på kor underleg det verkeleg er å vera oppe i lufta, ”med ein himmel på kvar side”.

Poeten maktar å fram-mane den særskilte erfaringa det er å vera der oppe og sjå ut på ”eit blått lysrom, uendeleg sfærisk”, og ikkje minst ”heilt ordlaust”.

Og så tek diktaren oss ned. Landar vårt flygande vesen i kvardagens bremsande asfaltkjensle. I siste linja ligg alt gøymt; tida går vidare, og me veit at me flyge og me veit at me kan landa. Vidare går me, og me veit at det er mogleg: å sitja i lufta ”med ein himmel på kvar side”.

Ut av det ordlause der oppe, landa poeten dette diktet og gjorde juryen begeistra.

For juryen,
Helge Torvund
(I juryen sit òg Kristian Rishøi og Maria Børja.)

Diktkammeret

Diktkammeret har sidan 2001 vore eit forum for dikt. Det er ope kvar dag, heile døgnet. Diktlærar Helge Torvund kommenterer utvalde dikt, og kvar månad kårar juryen eit utval finaledikt og ein månadens poet.
Fram til 1. april 2015 var Diktkammeret drive av Dagbladet. No lever Diktkammeret som ein sjølvstendig nettstad på Diktkammeret.no og på BOK365.
Meir enn 40 poetar har debutert som forfattar etter å ha starta skrivinga på Diktkammeret. Det har òg vore publisert fleire diktkammerbøker, sist jubileumsutgåva Å våga seg ut i ord på Samlaget i 2011.
God skrivehaust! Og hugs at Diktkammeret er ope kvar dag, heile døgnet.